Historia Nowej Huty - zwiedzanie Krakowa

Po zakończeniu II wojny światowej, kiedy w Polsce rozgościły się władze socjalistyczne, Kraków nie wpisał się w nowe rządy, w nowy system. Określany był przez komunistów chorym miastem, miastem reakcji, w którym należało zmienić strukturę społeczną. Kraków jako pierwszy buntował się przeciw nowej rzeczywistości, jaka zaistniała po wojnie, tutaj miały miejsce pierwsze wystąpienia przeciwko nowej władzy: demonstracja przeciwko zakazowi obchodzenia rocznicy Konstytucji 3 Maja, referendum 1946 roku...

Władze, by zmienić strukturę społeczną, która nie przystawała do nowej rzeczywistości PRL podjęły decyzję o budowie Nowej Huty. Był rok 1947, kiedy zapadła decyzja o budowie kombinatu metalurgicznego wraz ze wzorcowym miastem socjalistycznym dla pracowników i robotników huty, na najżyźniejszych glebach okolicznych wsi. Nowa Huta została zbudowana miedzy innymi na terenie wsi Mogiła, Czyżyny, Pleszów, Bieńczyce, Krzesławice, Mistrzejowice, Branice. W 1949 roku rozpoczęto budowę kombinatu i osiedla mieszkaniowego. W 1951 roku Nowa Huta została włączona do Krakowa, jako jego najmłodsza XVIII dzielnica. W styczniu 1954 roku hutę nazwano imieniem Włodzimierza Lenina. Głównym projektantem miasta był architekt Tadeusz Ptaszycki. W latach 1949-1955 powstał Plac Centralny (dziś imienia Ronalda Regana!), oraz zasadniczy zespól urbanistyczny. W 1973 roku odsłonięto pomnik Lenina, według projektu Mariana Koniecznego. Stał on na Placu Centralnym do 1989 roku. Nowa Huta, nazywana twierdzą proletariatu szybko zaczęła buntować się przeciwko nowej władzy: w 1960 roku ludność dzielnicy walczyła w obronie krzyża, kilka lat później wywalczyła sobie budowę kościoła – Arki Pana, konsekrowanego przez Karola Wojtyłę. Zamierzenia władz, by Nowa Huta była ostoją proletariatu, bez Boga, religii, nie powiodły się, w okresie stanu wojennego w Nowej Hucie miały miejsce liczne demonstracje. Dziś Nową Hutę chętnie odwiedzają turyści z przewodnikami, zapoznając się z założeniem urbanistycznym, należącym do najlepszych przykładów architektury socrealistycznej w Polsce, wpisanym do rejestru zabytków.

Wycieczkę z przewodnikiem rozpoczynamy od Centrum Administracyjnego Huty im. Tadeusza Sendzimira. Jest to najbardziej charakterystyczny zespół architektury okresu socrealizmu w Nowej Hucie. Dwa bliźniacze gmachy wzniesione w latach 1952-1955 stanowią oprawę głównego wejścia na teren huty. Budowle nawiązują do renesansowych i barokowych pałaców włoskich, stąd ich potoczne określenia: Watykany i Pałace Dożów. Zwieńczone są okazałymi attykami, naśladującymi typowy motyw architektury krakowskiej XVI i XVII wieku. Gmach północny zamyka perspektywę Alei Solidarności, wytyczonej w 1949 roku, jako jedna z pięciu głównych osi kompozycyjnych Nowej Huty. Łączy ona miasto z kombinatem metalurgicznym, w założeniach ideowych zwana osią pracy. Aleją biegnie najstarsza linia tramwajowa Nowej Huty

Niedaleko kombinatu znajduje się dawna wieś Krzesławice, w której odwiedzić możemy dworek należący w XVIII wieku do wybitnego przedstawiciela polskiego oświecenia Hugona Kołłątaja, zakupiony przez Jana Matejkę w 1876 roku, odnowiony i powiększony o pracownię letnią i ganek według projektu artysty.

Pierwsze osiedla Nowej Huty, wzniesione w latach 1949–1951, to osiedla Wandy i Willowe. Na osiedlu Wandy 14 mieści się najstarszy budynek Nowej Huty. Datę rozpoczęcia budowy bloku (23 VI 1949) przyjmuje się za początek miasta Nowa Huta. Osiedla zrealizowane są w konwencji miasta–ogrodu, ich zabudowę tworzą jedno- i dwupiętrowe typowe domy o stromych dachach.

Przy ulicy Klasztornej, we wsi Mogiła, znajduje się opactwo Cystersów, jedno z najważniejszych ośrodków życia duchownego Małopolski. Cystersi, sprowadzeni w 1222 roku do Krakowa przez biskupa Iwo Odrowąża, wznieśli romańsko-gotycki kościół Wniebowzięcia Matki Bożej i św. Wacława. W kościele zachowały się liczne zabytki malarstwa i rzeźby, wśród nich czczony od średniowiecza krucyfiks w sanktuarium Krzyża Świętego oraz renesansowe malowidła ścienne Stanisława Samostrzelnika. W ogrodzie klasztornym znajduje się tzw. plac Jana Pawła II z ołtarzem polowym i stacjami Drogi Krzyżowej. Naprzeciw kościoła cystersów znajduje się malutki kościółek św. Bartłomieja, niegdyś parafialny, obsługiwany przez cystersów. Wzniesiony w roku 1466 przez cieślę Macieja Mączkę. Kościół jest trójnawowy, co w polskim budownictwie drewnianym jest rozwiązaniem unikatowym. We wnętrzu zachwyca barokowa polichromia imitująca architekturę.

Podążając do Placu Centralnego mijamy Szpital im. Stanisława Żeromskiego, posiadający wszystkie cechy architektury socrealizmu, nawiązujący do barokowego budownictwa pałacowego.

Na tym etapie naszej wycieczki znajdujemy się na Placu Centralnym. Jest to środek kompozycyjny założenia urbanistycznego Nowej Huty, opracowanego w latach 1949-1952 przez Tadeusza Ptaszyckiego wraz z zespołem. Plan miasta nawiązuje do wielkich europejskich kompozycji urbanistycznych, jest jedną z najlepszych realizacji czasów realizmu socjalistycznego w Polsce. Pośrodku obszernego placu za Aleją Przyjaźni zamierzono wznieść ratusz miasta Nowa Huta. Wieża ratusza, nawiązująca do wieży ratusza krakowskiego, miała być kulminacyjnym elementem sylwety miasta, stanowiąc zarazem najważniejszy punkt orientacyjny. Monumentalne budynki przyległe do placu mieścić miały siedziby organizacji politycznych i społecznych, urzędy, bank i sąd. Aleję Róż zaplanowano, zgodnie z założeniami ideowymi, jako trasę pochodów i manifestacji. W latach 1973-1989 w południowej części alei stał pomnik Włodzimierza Ilicza Lenina, słynny nowohucki "kroczący Lenin", wykonany z brązu przez Mariana Koniecznego.

Dziś, tak jak w minionych latach, przy Alei Róż nadal działa kultowa socjalistyczna restauracja Stylowa, utrzymana w duchu epoki, chętnie odwiedzana nie tylko przez turystów, zwłaszcza zza zachodniej zagranicy, ale także samych przewodników. Z tego miejsca, wraz z przewodnikiem, udajemy się wprost do Bieńczyc, do kościoła Matki Bożej Królowej Polski, zwanego Arką Pana. Wzniesiony w latach 1967-1977 wg projektu Wojciecha Pietrzyka, pierwszy z nowych kościołów w Nowej Hucie.

Zapraszam na wspólną wycieczkę po Nowej Hucie - Przewodnik po Krakowie - Aneta Dziedzic-Lis